Wpływ funduszy Unii Europejskiej na rozwój regionalny i lokalny Polski w świetle doświadczeń międzynarodowych

Celem interdyscyplinarnych badań jest określenie wpływu, jaki na rozwój regionalny i lokalny w Polsce mają płynące z Unii Europejskiej środki finansowe. W szczególności, badania odpowiedzą na trzy zasadnicze pytania:

• Jak wykorzystywanie środków UE w Polsce wpływa na różnicowanie się poziomu rozwoju układów terytorialnych różnych skal przestrzennych (województw, NUTS3, powiatów, gmin)?
• Jakie są zależności między cechami społeczno-ekonomicznymi jednostek terytorialnych oraz wielkością i strukturą wydatków w nich ponoszonych z udziałem środków płynących z UE, a strukturą i dynamiką procesów rozwojowych tych jednostek?
• Jakie endogenne warunki powinny być spełnione w układach terytorialnych, by środki UE w nich wykorzystywane przyczyniły się do dynamizacji ich rozwoju społeczno-gospodarczego?

Badania będą koncentrowały się wokół sprawdzenia następujących syntetycznych hipotez:

• W Polsce uwidoczniają się zarówno procesy konwergencji i dywergencji terytorialnej. Przyjmują one różne wartości w zależności od skali jednostek terytorialnych, dla których są mierzone, oraz kategorii służących do ich pomiaru, a także są spowodowane różnymi przyczynami.
• Dotychczasowe efekty wykorzystanie środków UE w układach terytorialnych mają przede wszystkim krótkookresowy charakter popytowy (w wyniki wygasających mnożników dochodowych), natomiast efekty podażowe są niewielkie i z czasem ulegają deprecjacji.
• Skuteczność pomocy finansowej pochodzącej z UE w stymulowaniu trwałego procesu rozwojowego w układzie terytorialnym jest zależna od czynników endogennych.

Podstawą badań będą bazy danych opracowane specjalnie dla niniejszego projektu, na które będą składały się informacje o napływie środków UE do gmin i powiatów w ramach poszczególnych programów UE, dane pochodzące z ankiet skierowanych do gmin na temat wykorzystywania środków UE i ich lokalnych efektów, dane statystyczne dostępne w GUS oraz informacje pochodzące z innych projektów badawczych, a także dane zebrane w kliku wybranych gminach w ramach pogłębionych badań terenowych (studia przypadków).

Teoriopoznawczym wynikiem badań będzie istotne wzbogacenie teorii rozwoju regionalnego i lokalnego dzięki systematycznemu, kompleksowemu wykazaniu związków między kontekstowymi, endogennymi czynnikami rozwoju a efektami napływu środków zewnętrznych, podporządkowanego różnym celom i procedurom wykorzystywania. Efekty badań pogłębią i poszerzą dotychczasową wiedzę nt. relacji endo- i egzogennych czynników rozwoju regionalnego i lokalnego Zagadnienie to jest jednym z kluczowych problemów ogólnej teorii rozwoju, w tym teorii rozwoju regionalnego i lokalnego, ma także fundamentalne znaczenie dla polityki regionalnej.

Wyniki projektowanych badań staną się istotnym wkładem w nurt badawczy odnoszący się do fundamentalnych zagadnień rozwoju regionalnego i polityki regionalnej, w tym szczególnie tej jej części, która jest prowadzona w powiązaniu z Polityką Spójności i która jest współfinansowana ze środków tej polityki. Polska jest obecnie największym beneficjentem pomocy UE (środki Polityki Spójności i Wspólnej Polityki Rolnej łącznie) i doświadczenia zebrane w naszym kraju są więc istotne zarówno teoretycznie, jak i mogą mieć duże, szersze znaczenie praktyczne. Dotyczy to przede wszystkim obecnie dyskutowanych reform obydwu wspomnianych polityk wspólnotowych, które w niniejszym badaniu po raz pierwszy w skali

UE zostaną zbadane w łącznym, kompleksowym ujęciu wskazującym na ich wzajemnie oddziaływanie w układach terytorialnych. Badania te znacząco poszerzą wiedzę, która może być uzyskana z prac ewaluacyjnych prowadzonych przez organy administracji rządowej i samorządowej.

Zebrano 1352 ankiet z gmin, co daje prawie 55% zwrotu. Ankiety teraz są analizowane i odnoszone do wcześniejszych badań ankietowych z lat 1995-1997 oraz 2013-2015. Zebrano także dane nt. środków (napływu i wykorzystanie) płynących z UE (Polityka Spójności i Wspólna Polityka Rolna) we właściwych dla rożnych programów przekrojach terytorialnych (gminy - powiaty - NUTS3). Dane te są obecnie analizowane w powiązaniu z wynikami ankiet oraz danymi społeczno-gospodarczymi pochodzącymi ze statystyki państwowej oraz innych badań.

W związku z projektem ukazała się m.in. publikacja:

J. Bachtler, M. Ferry, Cohesion Policy in Central and Eastern Europe: is it fit for purpose? w: G. Gorzelak (eds.) Social and Economic Development in Central and Eastern Europe, Stability and Change, Routledge, Abington-New York, 2020, ss. 313-344

Konferencja „Terytorialne efekty polityk Unii Europejskiej w Polsce” 2.06.2022:

Zobacz nagranie i prezentacje